Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devleti’ne Etkileri Nelerdir?

1787'de başlayıp 1799'a kadar süren Fransız Devrimi dünya tarihinin dönüm noktalarından biridir. Devrim, Fransa'da mutlak monarşinin kaldırılması ve yerine cumhuriyetçi rejimin kurulmasına yol açan hareketler sonucunda bu ismi almıştır. Dünyadaki birçok ülke gibi Osmanlı İmparatorluğu da Fransız İhtilali'nden büyük ölçüde etkilenmiştir. Hazırladığımız bu yazımızda Fransız İhtilali'nin Osmanlı Devleti üzerindeki etkileri konusunda öne çıkan detayları anlatacağız.

Osmanlı İmparatorluğu'nda Genel Durum

1780'li yıllarda III. Selim Osmanlı İmparatorluğu'nun başındaydı.18. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'nin ekonomik durumu oldukça kötü durumdaydı ve giderek de kötüleşiyordu. Bunun nedeni Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yaşanan savaştı. Devlet içeride yenilik ve reformlara ağırlık vermek istese de askeri başarısızlıklar bu duruma engel oldu. Osmanlı Devleti ise artık Batı'nın üstünlüğünü kabul etmişti. 1780'li yıllarda Osmanlı Devleti'nin başında bulunan III. Selim, reform girişimleri yapmak istiyordu. Aynı zamanda Osmanlı Devleti de bu dönemde modernleşme çabalarına başlamıştır. Ancak Batı modernleşmesi ile Osmanlı modernleşmesi arasında temel bir fark vardı. Değişim ve yenilik talepleri Batı'daki insanlardan gelirken, Osmanlı'da bu talepler üst kademedeki insanlardan geliyordu. Osmanlı Devleti, Fransız İhtilali'ni Fransa'nın kendi iç meselesi olarak yorumlamıştır. Ancak devrim uzun vadede Osmanlı Devleti açısından kötü sonuçlar doğurmuştur.

Fransız İhtilali'nin Osmanlı İmparatorluğu'na Etkileri

Fransız İhtilali Osmanlı'da milliyetçilik ve demokratikleşme hareketlerini başlatmıştır. Fransız İhtilali'nin Osmanlı Devleti üzerinde çok önemli iki etkisi olmuştur. Bu etkileri şu şekilde sıralayabiliriz: Milliyetçilik isyanları, demokratikleşme hareketleri. Fransız Devrimi ile birlikte ortaya çıkan milliyetçilik akımı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan özgürlük fikirleri, çok uluslu yapıya sahip devletleri olumsuz yönde etkilemiştir. Osmanlı Devleti çok uluslu bir devlet olduğundan bu etkilerden kurtulamamıştır. Osmanlı Devleti içinde çeşitli milliyetçi isyanlara neden oldu. Ulus-devlet kavramı hızla yayılmaya başlayınca herkes kendi devletini kurmayı tercih etti. Bunun sonucunda Osmanlı Devleti ciddi toprak kaybıyla karşı karşıya kaldı ve parçalanmaya başladı. Bu durum aynı zamanda Fransız İhtilali'nin Osmanlı Devleti'ne etkileri arasında en çok etkileyen ve olumsuz değerlendirilen durum olmuştur. Osmanlı'da eşitlik, özgürlük, adalet, hukuk gibi kavramlara karşı çıkmaya çalışan bir aydın grubu ortaya çıktı. Aydınlar Osmanlı'da Batı tarzı reformlar yapmak istiyorlardı. Bunun nedeni demokratikleşme sürecini hızlandırmaktı. Ortaya çıkan süreçte Osmanlı Devleti; Islahat Fermanı'nı, Tanzimat Fermanı'nı, 1. ve 2. Meşrutiyet'i ilan etmek zorunda kaldı. Meşrutiyet'in ardından Anayasa ilan edildi ve Meclis açıldı. Aynı zamanda Osmanlı Devleti bu dönemde meşrutiyet sistemini benimsemiştir. Konuyla ilgili kapsamlı bir araştırma okumak isterseniz Mehmet Ali Karaman'ın hazırladığı Fransız İhtilali'nin Osmanlı İmparatorluğu'na Etkileri adlı çalışmayı inceleyebilirsiniz.

Milliyetçilik Hareketinin Osmanlı İmparatorluğuna Etkileri

Fransız Devrimi ile birlikte milliyetçilik kavramı siyasal bir içerik kazanarak bir ideoloji olarak kabul edilmeye başlamıştır. Her milletin kendi bağımsız devletine sahip olması düşüncesi önce Avrupa'ya, sonra da tüm dünyaya yayıldı. Milliyetçilik 19. yüzyılın en etkili siyasi ideolojilerinden biri haline geldi. Ayrıca 19. yüzyıla “Milletler Çağı” adı verildi. Milliyetçilik ideolojisinin yayılması en çok Osmanlı İmparatorluğu gibi çok uluslu devletleri etkilemiştir. Ülkedeki etnik gruplar arasında ayrılıkçı eğilimler artmaya başladı. Bu durumun sonucunda parçalanma hızlanmaya başladı. Hareketin yayılması ilk olarak Balkanlar'da başlamış, daha sonra dünyanın çeşitli yerlerine yayılmıştır. 1832'de Yunanistan; Sırbistan, Romanya ve Bulgaristan 1878'de Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılma kararı aldı.

Demokratik Düşüncelerin Osmanlı İmparatorluğuna Etkileri

Fransız Devrimi'nin etkileri 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile açıkça görüldü. Fransız Devrimi ile birlikte özgürlük, anayasal düzen ve laiklik gibi fikirler yayılmaya başladı. Yöneticilerin yetkilerini kısıtlayan, parlamentonun yetkilerini artıran, vatandaşların haklarını kanunlar önünde güvence altına alan anayasalar yapıldı. Bir süre sonra Osmanlı Devleti de bu durumlardan etkilenmeye başladı. Fransız İhtilali'nin Osmanlı Devleti üzerindeki etkisi ilk kez 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı ile ortaya çıkmıştır. Tanzimat Fermanı'nın ilanıyla birlikte ilk kez can ve mal güvenliği, özel mülkiyetin dokunulmazlığı gibi hükümler getirilmiştir. Aynı zamanda Tanzimat Fermanı ile yargılamasız ağır cezaların yasaklanması da getirildi. Bu haklar 1856'da ilan edilen Islahat Fermanı ile daha da geliştirildi. Yüzyılın ortalarından itibaren ortaya çıkan Genç Osmanlı hareketinde Fransız İhtilali'nin etkileri görülmüştür. Aydınlar arasında demokratik fikirler gelişti ve bazı dış faktörlerin etkisiyle 1876 yılında ilk Osmanlı anayasası yapıldı. Anayasanın ardından meşrutiyet rejimi benimsendi. Daha sonra Osmanlı'nın ilk milli meclisi olan Mebusan Meclisi toplandı. 1878 yılında II. Abdülhamid tarafından anayasa askıya alındı. 1908 yılında anayasa yeniden yürürlüğe konularak Meclis yeniden açıldı. Bu dönemin adı 2. Meşrutiyet dönemi olarak anılmıştır.