Biruni Dünyanın Şekli ile İlgili Görüşleri

Biruni, günümüz Özbekistan'ında doğmuş bir İslam alimidir. İslam felsefesine ve dünya mirasına damgasını vurdu. Biruni'nin dünyanın şekli hakkındaki görüşleri Hem bilimin gelişmesine katkıda bulundu hem de birçok filozofa ilham kaynağı oldu. İslam Rönesansı olarak adlandırılan dönemde yaşamış olan Biruni, çok yönlü bir bilgindir. Hezarfen olarak da bilinen bu sıfat, birden fazla alanda uzmanlık bilgisine sahip kişilere verilir. Biruni tarihte eşi benzeri olmayan bir düşünürdür. Coğrafya ve tarih alanındaki çalışmalarıyla bilinmesine rağmen uzmanlık alanları arasında matematik, doğa bilimleri ve astronomi yer almaktadır.

Dünyanın Şekli Hakkında Farklı Fikirler

Günümüzde uzay çalışmalarının hız kazanması aslında insanlığın astronomiye olan dinmeyen merakından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle tarih boyunca düşünürler bu konu üzerinde araştırmalar yapmış ve toplumlar bu araştırmalara inançlarıyla etkileşim halinde tepki vermişlerdir. Filozofların dünyanın şekline ilişkin çalışmalarının kamuya açık bir bilgi olmaması büyük ölçüde bu bilginin düşünce dünyasından kaynaklanmaktadır. Antik çağda günümüz verilerine yakın bilgiler elde ediliyordu ancak sıradan insanlar çok geç saatlere kadar bunu düşünmeden yaşadılar. Biruni'nin dünyanın şekli üzerine çalışmaları Daha önce konuyla ilgili ortaya atılan fikirler şu şekildeydi: Babilliler dünyanın denizde yüzen bir tepsiye benzediğini, Mayalar yüzen bir timsah, Hititler ise bir kaplumbağanın üzerinde duran dört filin taşıdığı bir küre olduğunu düşünüyorlardı. Okyanusta yüzen Presokratik Yunanlılar, bunun bir nehirle çevrili düz bir tepsi şeklinde olduğunu düşünüyorlardı. Dünyanın bilinen anlamda yuvarlak olduğu teorisini ortaya atan ilk kişi Pisagor olmuş ve iki yüzyıl sonra Aristoteles bunu gözlemleriyle kanıtlamıştır. Biruni'nin Aristoteles'i tanıdığını ve eserlerinde Aristoteles'ten yararlandığını eserlerinden anlayabiliriz.

Biruni'nin Astronomi Açısından Önemi

Biruni'nin dünyanın şekline ilişkin görüşleri modern ölçülere çok yakındır. Biruni'yi sadece dünyanın yuvarlaklığıyla sınırlandırarak yorumlamak yanlış bir yaklaşımdır. Biruni'den önce dünyanın birçok kez yuvarlak olduğu anlatılmıştı. Bu nedenle böyle bir anlam kayması bu düşünürün büyüklüğünü ve önemini yansıtmamaktadır. 'Biruni dünyanın şekli konusunda ne yaptı?' Sorunun cevabının anlaşılmasını zorlaştıracaktır. Biruni'den önce birçok düşünür bin yıldan fazla bir süre dünyanın şekline dair gerçekçi teoriler üretmiş ya da bunları gözlemlerle kanıtlamıştı. Bu durum yüzlerce yıl devam etti. Biruni'yi önceki ve sonraki diğer düşünürlerden ayıran şey, konunun Dünya'nın “ekliptik eğiminin değeri” olmasıdır. Söz konusu terim “yuvarlaklık oranı” olarak da tanımlanabilir. Biruni'nin ulaştığı verilerin modern ölçümlere ne kadar yakın olduğunu görünce değeri daha iyi anlaşılıyor. Biruni, tutulum eğim değerini 995 yılında 23 27' olarak bulmuştur. Ancak 1950 yılında kanıtlanabilen 23 26'.7 değerine en yakın olan bu oran, onu tüm bilim adamlarından ayırmaktadır. Zamanının çok ilerisinde olan Biruni, tüm dünyada ününü sağlamış bir bilim adamıdır. Eserleri pek çok dile çevrilmiş, İslam Rönesansı'nda daha sonra Avrupa'ya ulaşacak bir etki yaratmış ve sayısız düşünüre ilham kaynağı olmuştur. Dünya üzerinde önemli iz bırakan bilim adamları ve dünyanın şekline dair görüşleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için “Pisagor'un Dünyanın Şekline İlişkin Görüşleri” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.